Bir işin yapılması için kullanılan her türlü makine, alet, araç ve hatta tesisatlar iş ekipmanı olarak kabul edilir. Bu ekipmanların, operatörlerine ve çalışma ortamında bulunan diğer kişilere zarar vermeyecek şekilde kullanılması ve çalıştırılması temel iş güvenliği ilkelerindendir. İş ekipmanları periyodik kontrolü, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği gereği periyodik olarak yapılmalıdır. Vinç karşı ağırlığı gibi kritik öneme sahip ekipmanların periyodik olarak kontrol edilmesi, çalışma sahasının güvenliği bakımından oldukça önemlidir. İş yerlerindeki iş güvenliği kültürünün bir yansıması olan bu kontroller, iş kazalarını önlemek, üretim kayıplarını engellemek ve ekipmanların sorunsuz çalışmasını sağlamak için son derece hayatidir. Bu kontroller, yönetmelikte öngörülen aralıklarda ve belirtilen yöntemlere uygun olarak yetkili kişilerce yapılmalıdır.
Periyodik Kontrol Nedir?
Periyodik kontrol, hemen hemen tüm iş yerlerinde düzenli olarak gerçekleştirilen önemli kontrollerdir. Bu kontrollerin temel hedefi, iş yerlerinde belli bir güvenlik seviyesini sürekli kılmaktır. Bu sayede, herhangi bir aksaklık veya sorun erken teşhis edilebilir ve önlenebilir.
Periyodik kontroller genellikle üretim faaliyetlerinin yoğunlaştığı alanlarda yapılsa da etkili sonuçlar elde etmek için iş yerinin tamamını kapsayan bir süreç yürütülmesi önemlidir. Ayrıntılı ve kapsamlı sonuçlar almak ve olası iş kazalarını önlemek için periyodik kontroller çalışma sahasında uygulanmalıdır. İş yerlerinin genelinde yapılan periyodik kontroller, iş düzenlemelerinin iyileştirilmesine ve güvenli bir iş ortamının oluşturulmasına büyük katkı sunar.
Periyodik kontroller, iş ekipmanlarının güvenli bir şekilde kullanılmasını sağlamanın yanı sıra, ekipmanların ömrünü uzatmaya ve potansiyel kazaların önüne geçmeye de yardımcı olur.
Periyodik kontrollerin temel amaçlarını şu şekilde özetlemek mümkündür:
- İş kazalarını olmadan engellemek.
- Makine ve ekipmanların güvenli şekilde kullanılmasını sağlamak.
- Verimli çalışma koşullarını hayata geçirmek.
- Makine ve ekipmanların ömrünü uzatmak.
- İnsan-makine etkileşimini geliştirmek.
- Çevresel kirliliği önlemek.
- Üretkenliği artırmak.
Hangi İş Ekipmanları Periyodik Kontrole Tabidir?
Periyodik kontrole tabi iş ekipmanları genel olarak 6 grupta ele alınır. Bu ekipmanların kontrol aralıkları ve kontrolün kimler tarafından yapılacağı yönetmeliklerde belirtilir.
1. Basınçlı Kap ve Tesisatlar
Buhar ve kızgın su kazanları, ısıtma (kalorifer, sıcak su ve benzeri) kazanları, kapalı genleşme tankları, otoklav, kriyojenik tanklar dikişli-dikişsiz tüpler gibi ekipmanlar basınçlı kap ve tesisatlara örnek olarak gösterilebilir.
2. Kaldırma ve İletme Ekipmanları
Kaldırma ve iletme ekipmanlarına örnek olarak eğimli yük taşıma tertibatları, servis asansörleri, vinçler ve kaldırma teçhizatları, forklift, transpalet, yük ve personel taşıyıcı gibi endüstriyel araçlar, sütunlu çalışma platformları, yapı iskeleleri, konveyörler, seyyar iskeleler, gösterilebilir.
3. Tesisatlar
Akümülatör, transformatör, jeneratör, katodik koruma tesisatı, portatif yangın söndürücüler, yangın algılama ve uyarı sistemleri, havalandırma ve klima tesisatı, yangın söndürme sistemleri, topraklama tesisatları ve paratonerler tesisat sınıfına dahil olan ekipmanlarıdır.
4. Tezgahlar
Tezgahlara örnek olarak mekanik presler, torna tezgahları, hareketsiz taşlama makineleri, delme makinaları, ağaç işleme tezgahları, hidrolik presler, freze tezgahları, soğuk metal testereleri, giyotin makaslar gösterilebilir.
5. Endüstriyel Raf ve Kapılar
Endüstriyel raflar ve kapılar, standartlarda süre belirtilmemişse yılda bir periyodik kontrole tabii tutulur.
6. İş Makineleri
İş makinelerine kazıcı yükleyiciler, sondaj makinaları, halatlı kazıcılar, damperli kamyonlar, asfaltlama makinaları, yol düzeltme makinaları, greyderler, çekici dozerler, yükleyiciler, beton pompaları örnek gösterilebilir. İş makineleri, standartlarda süre belirtilmemişse yılda bir periyodik kontrole tabii tutulur.
İş Ekipmanları Periyodik Kontrolü Nasıl Yapılır?
İş ekipmanlarının periyodik kontrol ve muayenesinde iş ekipmanları yönetmeliği ile belirlenmiş olan gereklilikler ve ilgili standartlar referans alınır.
İş ekipmanları periyodik kontrolü yöntemleri arasında:
- Hidrostatik testler,
- Ağırlık testleri,
- Görsel testler,
- Tahribatsız muayeneler
- Cihazlarla tespit gibi yöntemler bulunur.
İş ekipmanının özelliğine göre bu yöntemlerden biri veya birkaçı kullanılabilir. Ayrıca, iş ekipmanlarının periyodik kontrolünde belli başlı iş güvenliği önlemlerinin alınması ve iş ekipmanları periyodik kontrolü yapacak kişilerin gerekli önlemleri alarak yapılacak işe uygun kişisel koruyucu donanımları kullanması gerekir.
İş Ekipmanları Periyodik Kontrol Süreleri
İş ekipmanları, İş Ekipmanlarının Kullanımında Sağlık ve Güvenlik Şartları Yönetmeliği ekinde belirtilen kontrol sürelerini aşmayacak şekilde kontrol edilmelidir.
Standartlarda süre belirtilmemişse, iş ekipmanı periyodik kontrol süresi genel olarak yılda 1 olarak belirlenmiştir. Ancak bu süre, atmosferik, dik, silindirik, yer üstü, çelik kaynaklı birleştirmeli, açık ya da kapalı tavanlı tehlikeli sıvı depolama tankları gibi bazı iş ekipmanlarında 10 yıla kadar çıkabilir.
İş ekipmanının periyodik kontrol süresini kesin olarak öğrenmek için başvurulması gereken en doğru kaynak, iş ekipmanları yönetmeliği veya ilgili standartlardır.
Periyodik Kontrollere İlişkin Hususlar
Periyodik kontrollere ilişkin bilinmesi gereken bazı hususlar şu şekildedir:
- Periyodik kontroller, iş ekipmanlarının teknik özelliklerinin gerektirdiği ilgili branşlardan mühendis, teknik öğretmen, tekniker ve yüksek teknikerler tarafından yapılır.
- Periyodik kontrole tabi iş ekipmanlarının belirtilen süre zarfında kontrollerinin yapılması zorunludur.
- İş ekipmanları periyodik kontrolü yapmaya yetkili kişiler EKİPNET sistemine kayıtlı olmalıdır. Bu sistem, iş ekipmanlarının periyodik kontrolünü yapma yetkisine sahip olan kişilerin elektronik ortamda veri doğrulaması amacıyla kullanılan kayıt programıdır.
