Madencilik, endüstriyel imalat, inşaat, kimya endüstrisi gibi ağır sanayi süreçleri doğaları gereği büyük kaza tehlikeleri ve önemli güvenlik sorunları barındırırlar. Özellikle iş süreçlerinin planlanmasında sorunlar varsa veya işler planlandığı gibi gitmezse bu riskler daha da artar. İş emniyet analizi çalışmaları gerektiği gibi yürütülmezse işletmedeki proses güvenliği riski zaman içerisinde gittikçe artabilir ve küçük bir olay bile çok ciddi risklerin ortaya çıkmasına neden olabilir. Bu nedenle sigorta şirketleri, ruhsatlandırma ofisleri, devlet kurumları vb. kurum ve kuruluşlar işyerindeki tehlikeleri belirlemek, azaltmak ve yönetmek için Proses Tehlike Analizi (PHA) yapılmasını şart koşar. PHA’lar için yaygın bir yöntem, HAZOP olarak bilinen Tehlike ve İşletilebilirlik çalışmasıdır. HAZOP risk analizi, bir iş sürecindeki olası tehlikeleri belirlemenin sistematik bir yoludur. Bu yaklaşımda, süreç adımlara ayrılır ve neyin yanlış gidebileceğini görmek için her adımda çalışma parametrelerindeki her değişken dikkate alınır.
HAZOP Nedir?
HAZOP risk analizi, insanların veya varlıkların güvenliğini veya verimliliği etkileyebilecek bir olay yaşanmadan önce, endüstriyel süreçlerdeki potansiyel tehlikeleri belirlemek ve ele almak için kullanılan sistematik bir değerlendirme aracıdır. HAZOP çalışmaları tipik olarak yeni tesisler tasarlanırken ve yapılırken, yeni süreçler eklendiğinde veya süreçler değiştirildiğinde yapılır.
HAZOP risk analizi, orijinal süreç tasarımından olası sapmaları belirlemek için bir sürecin her adımını ayrı ayrı ele alan bir ekip tarafından yürütülür. HAZOP risk analizleri, istenmeyen sonuçları belirlemek ve bunların sağlık ve güvenlik üzerindeki potansiyel etkilerini araştırmak için bir sürecin nasıl çalışması gerektiğini incelemeden fazlasıdır.
HAZOP Risk Analizinin Amacı
HAZOP risk analizi, OSHA Süreç Güvenliği Yönetimi (PSM) standardında tanınan bir Süreç Tehlike Analizi (PHA) yöntemidir. Ana amacı, bir süreçteki olası tehlikeleri gerçekleşmeden önce tespit etmek, bu sorunların etkisini tahmin etmek ve süreçte bunlardan kaçınmaya yardımcı olabilecek değişiklikleri belirlemektir.
Bir işletmenin, iş operasyonlarındaki potansiyel tehlikeleri, felaketle sonuçlanma ihtimali olan geçmiş olayları, insan kontrolündeki faktörleri ve olası sağlık ve güvenlik riskleri de dahil olmak üzere uygulanan kontrol önlemlerinin başarısızlığının sonuçlarını ele almasına yardımcı olur. Bir HAZOP risk analizi sürecin herhangi bir aşamasında tamamlanabilse de riskleri ortadan kaldırmak veya azaltmak için özellikle tasarımın ilk aşamalarında gerçekleştirilmesi önemlidir.
HAZOP ve HAZID Arasındaki Farklar
HAZID ve HAZOP risk analizlerinin temel amacı işyerindeki güvenlik risklerini ortaya çıkarmak olsa da aralarında bazı farklar vardır.
HAZID
HAZID tipik olarak bir projenin erken bir aşamasında veya tasarım aşamasında, genel sistem veya süreçle ilişkili potansiyel tehlikeleri ve riskleri belirlemek ve değerlendirmek için gerçekleştirilir.
Ayrıntılı operasyonel yönlere girmeden geniş bir tehlike yelpazesini tanımlamayı ve bunların potansiyel nedenlerini ve sonuçlarını değerlendirmeyi amaçlar.
HAZOP
HAZID ile benzer bir zaman diliminde tamamlanabilen HAZOP, daha ayrıntılı olarak gerçekleştirilir ve bir sistemin veya sürecin her bir unsuruna odaklanır.
HAZOP çalışması, tehlikelere veya istenmeyen sonuçlara yol açabilecek normal çalışma koşullarından sapmaları belirlemeyi amaçlar ve HAZID’e kıyasla daha kapsamlı ve detaylı bir analiz sağlar.
Özetle; HAZID, potansiyel tehlikeleri süreç tasarımının veya işletme aşamasının başlarında tespit etmeyi amaçlayan proaktif bir yaklaşımken HAZOP, sistemin veya sürecin her bir unsuruna odaklanan daha ayrıntılı ve derinlemesine bir metodolojidir.
HAZOP Risk Analizinin 4 Aşaması
HAZOP risk analizi, planlanan veya mevcut bir süreci kapsamlı bir şekilde incelemek için deneyimli bir ekip tarafından gerçekleştirilir. İnsanları tehlikeye atabilecek veya işletmenin verimli çalışmasını engelleyebilecek sağlık tehlikelerinin belirlenmesine ve değerlendirilmesine yardımcı olur. Bir HAZOP analizi şu dört aşamada gerçekleştirilir:
1. Tanım
Tanım aşaması risk analiz ekibi üyelerinin ön seçimi ile başlar. Ekip oluşturulduktan sonra, sorumluluklarını net bir şekilde tanımlamalı ve çalışma sınırları, önemli etkileşimler ve varsayımlar dahil olmak üzere hedeflerini ve değerlendirme kapsamlarını belirlemelidirler.
2. Hazırlık
Hazırlık aşamasında ekip, çalışmayı planlamak için destekleyici veri ve bilgileri belirlemeli ve bulmalıdır. Çalışma çıktılarını kaydetmek için program, zaman çizelgeleri ve şablon formatı hazırlamalıdır.
3. İnceleme
İnceleme aşaması, incelenecek sistemin veya sürecin parçaları veya aşamaları gibi tüm unsurların tanımlanmasıyla başlar. Ekip, her bir unsur üzerinde rehber kelimeler kullanarak sapmayı sınıflandırmalı ve sorunların sonuçlarını ve nedenlerini belirlemelidir. Koruma, tespit süreci ve destek mekanizmaları oluşturmalıdır.
4. Dokümantasyon
Dokümantasyon aşaması, çıktı raporlarını sonuçlandırmak için HAZOP şablonlarını kullanır. Bu aşama, kaydedilen incelemelerin gözden geçirilmesini, uygulanan eylem planlarının takip edilmesini ve dokümantasyonun imzalanmasından önce gerekirse sistem parçalarının yeniden incelenmesini içerir.
HAZOP Risk Analizi Nasıl Yapılır?
İşletmeler HAZOP çalışmasını yürütmek için şirket içi uzmanlardan oluşan küçük bir ekip kurar ve ardından çalışmayı kolaylaştırmaya yardımcı olması için dışarıdan bir danışman getirir. Ekipler HAZOP yöntemi ve/veya incelenen sürecin tasarımı, işletimi, mühendisliği, bakımı veya güvenliği hakkındaki bilgilerine göre seçilir.
Ekip bir kez bir araya geldiğinde çalışmayı dört aşamada tamamlar:
- Çalışmanın kapsamının tanımlanması.
- Gerekli verilerin hazırlanması ve toplanması.
- Sürecin incelenmesi ve potansiyel sapmaları kullanarak tehlikeli senaryoların nedenleri ve bunların olası sonuçları hakkında beyin fırtınası yaparak bunların önemli olup olmadığının belirlenmesi.
- Bulguların belgelenmesi, güvenlik iyileştirme önerilerinde bulunulması ve riski azaltmak için gerekli değişikliklerin kaydedilmesi.
