Çalışma ortamında fiziksel, kimyasal ve biyolojik kirleticiler bulunabilir ve bunların çalışanlar üzerine olumsuz etkileri olabilir. İşyeri ortam ölçümleri, çalışma ortamında bulunabilecek bu gibi potansiyel tehlikelerin yetkili kişilerce ölçülmesi ve tespit edilen risklere karşı önlem alınması için yapılan çalışmalardır. Başka bir deyişle, işyeri ortam ölçümleri sağlıklı ve güvenli bir çalışma ortamı sağlamak için iş sağlığı ve güvenliği uzmanı ve iş yeri hekimi tarafından talep edilen ölçümlere verilen isimdir. Bu ölçümler neticesinde, çalışma ortamında bulunabilen ve çalışanların sağlığını olumsuz yönde etkileyebilecek her türlü gürültü, titreşim, aydınlatma (fiziksel); toz, gaz, buhar (kimyasal) ve virüs, bakteri, mantar (biyolojik) gibi etkenlerin ölçümü yapılır. İnşaat sektöründe iş sağlığı ve güvenliği gibi diğer tüm endüstri kollarında ortam ölçümlerinin önemi büyüktür. Bu yazıda, işyeri ortam ölçümlerinin çeşitlerinden özelliklerine, nasıl yapıldığından nelere dikkat edilmesi gerektiğine dair pek çok konuda detaylı bilgiler vereceğiz.
İşyeri Ortam Ölçümü Nedir?
Çalışma ortamları birçok tehlike barındırır. Bu tehlikelerden bazıları gözle görülebilirken, bazılarını tespit edebilmek için belli cihaz ve yöntemlerden istifade ederek ölçüm yapmak gerekir. İşyerinde bulunabilecek olası tehlikelerin oluşturduğu risklerin boyutunu anlayabilmek ve alınacak tedbirleri planlamak için ölçüm yapmak şarttır. Yapılan bu ölçümlerin tamamına işyeri ortam ölçümleri denir.
İşverenler çalışanlarını iş yerlerinde bulunan ve kullanılan maddelerin ve çalışma koşullarının tehlikelerinden ve zararlı etkilerinden korumak zorundadır. Bu bağlamda, İSG Mevzuatı uyarınca, işverenler ortam ölçümleri yaptırmak zorundadır.
İşyeri ortam ölçümleri iki bölümde yapılır:
- Çalışma ortamında yapılan ölçümler
- Kişisel maruziyet ölçümleri.
İşyeri Ortam Ölçümü Çeşitleri Nelerdir?
Ortam ölçümleri, çalışma ortamı ve kişisel maruziyet olarak iki gruba ayrılır. Çalışma ortamı ölçümleri, iş hijyeni ile ilgili ölçümlerdir. Kişisel maruziyet ölçümleri ise, belli bir işi yapan çalışanın gün boyunca sağlığını etkileyebilecek etkene ne kadar maruz kaldığını belirler.
Çalışma Ortamı Ölçümleri:
- Toz Ölçümü
- Gürültü Ölçümü
- Titreşim Ölçümü
- Kimyasal Ölçümü
- Termal Konfor Ölçümü
- VOC Ölçümü (Kimyasal)
- Makine Gürültüsü Ölçümü
- Aydınlatma Ölçümü
Kişisel Maruziyet Ölçümleri:
- Gürültü Maruziyeti Ölçümü
- Titreşim Maruziyeti Ölçümü
- Gaz Maruziyeti Ölçümü
- Toz Maruziyeti Ölçümü
- Solunabilir Toz Maruziyeti Ölçümü
- VOC (Kimyasal) Maruziyeti Ölçümü
İşyeri Ortam Ölçümü Özellikleri
İşyeri ortam ölçümlerinin her çalışma ortamında yapılması zorunludur ve gerekli görüldüğü hallerde tekrar edilir. Bu ölçümlerde hem iç ortam ölçümleri hem de kişisel ölçümler yapılır. Kişisel ölçümleri amacı, çalışanların kişisel olarak etkilenebilecekleri sınırların belirlenmesidir.
İş yeri ortam ölçümleri, az tehlikeli olarak sınıflandırılmış işyerlerinde 6 yılda bir yapılır. Tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için bu süre 4 yılda bire düşerken çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerleri için 2 yılda bire iner.
İşyeri Ortam Ölçümleri Nasıl Yapılır?
İşyeri ortam ölçümleri sırasında ilk olarak, işyerinde karşılaşılabilecek sağlık ve güvenlik riskleri, koruyucu ve önleyici tedbirler ile ilk yardım, arama, kurtarma, tahliye ve yangınla mücadele konularında görevli kişiler hakkında bilgi alınır.
Ortam ölçümleri yapılmadan önce, bütün çalışanlar olası riskler hakkında bilgilendirilir. Çalışanların ortamda maruz kalabileceği tehlikeleri önceden bilmesi, ölçümlerin birlikte yürütülebilmesi bakımından önemlidir. Ölçümün ne amaçla yapıldığı, ölçüm inceleme ve çalışmalarında nelere dikkat edildiği, gerekli ölçümlerin nasıl yapılması gerektiği ve normal çalışma düzeninin devam etmesi gerektiği çalışanlara titizlikle açıklanmalıdır.
İşyerinde ölçümü yapılacak fiziksel, kimyasal ve biyolojik etmenler hakkında her türlü bilgi ve belge, güvenlik formlarıyla birlikte ölçümü yapacak laboratuvara verilmelidir. Bütün bunların ardından ortam ölçümleri başlar.
1. Fiziksel Risk Etmenleri
Fiziksel risk etmenleri, çalışma ortamında çalışanların sağlığını ve güvenliğini etkileyebilecek fiziksel faktörlerdir. Başlıca fiziksel risk etmenleri şunlardır:
- Gürültü
- Titreşim (Vibrasyon)
- Aydınlatma
- Termal Konfor Şartları
- Radyasyon
- Basınç Değişimleri
2. Kimyasal Risk Etmenleri
Kimyasal maddelere karşı koruma sağlamak için yapılacak ilk iş, üzerinde çalışılan veya ortamda bulunabilen maddelerle ilgili mümkün olduğunca bilgi edinmek ve bunlara maruz kalmamak için gerekli önlemleri almaktır.
İşverenler, işyerinde kullanılan tüm kimyasallar ile ilgili etiketleme, işaretleme, kimyasal risk ve güvenlik veri belgeleri gibi bilgileri eksiksiz temin etmeli, çalışanların veya temsilcilerinin bu bilgilere sorunsuz ulaşmasını sağlamalıdırlar. İşverenler, kimyasalın kullanımı sırasında, tüm koruyucu önlemlerin alınmasından da sorumludurlar.
Başlıca kimyasal risk etmenleri şunlardır: Katı maddeler, tozlar, organik tozlar, anorganik tozlar, fibrojenik tozlar, asbest, toksik tozlar, gazlar, kimyasal boğucu gazlar, tahriş edici gazlar, sistemik etki gösteren gaz ve buharlar, narkotik (uyuşturucu) buharlar, sıvılar, buharlar.
3. Biyolojik Risk Etmenleri
Biyolojik risk etmenleri; herhangi bir enfeksiyona, alerjiye veya zehirlenmeye neden olabilen, genetik olarak değiştirilmiş olanlar da dahil mikroorganizmaları, hücre kültürlerini ve insan parazitlerini içerir.
Gıda üretimi yapılan tesisler, tarım ve hayvancılık, sağlık hizmetleri veren, morglar, laboratuvarlar, atık tesisleri, kanalizasyon, arıtma tesisleri gibi sektörlerde çalışan kişiler biyolojik risk etmenleri maruziyeti açısından risk altında kabul edilir.
İş yerlerinde meydana gelebilecek maruziyet ve kaza durumlarında Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı’na yönetmeliğe uygun bir biçimde- biyolojik risk etmenlerine maruz kalan çalışanlar başta olmak üzere- bilgi vermelidir. Bunların yanı sıra, koruyucu giysi ve ekipmanların iş yerinde bulunması sağlanmalı ve bu malzemeler düzenli olarak kontrol edilmelidir.
Nelere Dikkat Edilmelidir?
İş yeri ortam ölçümlerinde dikkat edilmesi gereken önemli hususlardan bazıları şunlardır:
- İşyeri ortam ölçümleri alanında uzman ekipler tarafından yapılmalıdır.
- Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 6 yılda bir, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 4 yılda bir, çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 2 yılda bir yapılmalıdır.
- Ortam ölçümleri sırasında belirtilen standartlara titizlikle uyulmalıdır.
- Ortam ölçümleri esnasında kullanılan cihazlar gerekli standartlara sahip olmalıdır.
- Ortam ölçümleri esnasında herhangi bir olumsuzluk ortaya çıkarsa gerekli müdahaleler yapılarak standartlara uygunluk sağlanmalıdır.
İşyeri Ortam Ölçümleri Hangi Sıklıkla Yapılır?
İşyeri ortam ölçümü sıklığı, iş yerinin yer aldığı tehlike sınıfına göre değişiklik gösterir. Bu bağlamda, Az tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 6 yılda bir, tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde 4 yılda bir, çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde ise 2 yılda bir yapılmalıdır.
Ancak, çalışma ortamı ile ilgili risk değerlendirmesinin kısmen veya tamamen yenilenmesini gerektiren değişimler olduğunda veya ortam şartlarını iyi veya kötü yönde değiştiren gelişmeler ortaya çıktığında ortam ölçümleri yenilenmelidir. Bunun yanında, iş güvenliği uzmanı veya işyeri hekimi, risk değerlendirmesi yaparken ortam ölçümü yapılmasına veya tekrarlanmasına gerek görürlerse ortam ölçümleri yapılmalı veya tekrarlanmalıdır.
