Yüksekte çalışma, beraberinde birçok zorluğu ve tehlikeyi beraberinde getirir. Özellikle inşaat sektöründe çalışmalar genellikle belli bir yükseklikte gerçekleştirildiği için, yetersiz veya alınmayan güvenlik tedbirleri sonucunda ciddi kaza ve yaralanma riski ortaya çıkar. İnşaat sektöründe iş sağlığı ve güvenliği bağlamında bu riskleri anlamak ve önlemeye çalışmak güvenli bir çalışma ortamı sağlamak bakımından oldukça önemlidir.
Her ne kadar farklı ülkelerde yüksekte çalışmanın tanımı değişse ve farklı kurallara tabii olsa da yüksekte çalışma tüm endüstrilerde iş kazalarının ve ölümlerin önde gelen nedenlerinden biridir. Yazımızda, yüksekte çalışmadan kaynaklanan yaygın risklere ve bu riskleri azaltmak için yapılması gerekenlere değineceğiz.
Hangi Yükseklik Yüksekte Çalışma Olarak Kabul Edilir?
Yüksekte çalışmak, genel olarak düşme riskinin olduğu bir alanda çalışmak veya bu alanın etrafında bulunmak şeklinde tanımlanır. OSHA’nin genel endüstriye yönelik yönergelerinde, 1.20m (4 feet) veya daha yüksek bir yerde çalışmak yüksekte çalışmak olarak belirtilir.
Bir işin yüksekte çalışma olarak kabul edilip edilmeyeceği, ülkeden ülkeye, yapılan işe ve yerel düzenlemelere göre değişiklik gösterir. Ancak genel olarak bu çalışmayı içeren bazı işler şu şekildedir:
- Çatı ve kırılgan yüzeyler üzerindeki işler
- Merdiven kullanmayı gerektiren işler
- Kazı veya hendek yakınında yapılan çalışmalar
- İskele kullanmayı gerektiren işler
- Yükseltilmiş platformlar üzerinde çalışmayı gerektiren işler
- Emniyet kemeri gibi KKE (Kişisel Koruyucu Ekipman) kullanımını gerektiren yüksekliklerde yapılan işler.
İşletme veya ticaret amacı taşımadığı için, iş sahasında bir yere gitmek için merdiven kullanmak veya kişinin kendi evinde çalışması gibi durumlar yüksekte çalışma kabul edilmez.
Yüksekte Çalışma Tehlikeleri ve Kontrol Tedbirleri
Yüksekte çalışmak birçok risk ve tehlike barındırır. Tehlikeli durumları önceden belirleyip buna uygun tedbirleri almak son derece önemlidir. Bu çalışma ile ilgili en çok karşılaşılan 10 tehlike ve alabileceğiniz tedbirler aşağıda verilmiştir:
1. Yüksekten Düşme
Yüksekten düşmeler, özellikle inşaat sektöründe, ölüm ve ciddi yaralanmalara yol açan iş kazalarının başta gelen sebeplerindendir.
Düşmeler, kırılgan yüzeylerden düşme, merdivenlerden, iskelelerden, çatılardan veya yükseltilmiş çalışma platformlarından düşme ve deliklere veya bakım kuyularına düşme gibi farklı şekillerde meydana gelebilir. Koruma tedbirlerinin öncelikli hedefi düşmeyi engellemek olmalıdır. Bunu sağlamak için, korkuluklar, güvenlik ağları, kişisel düşme koruma ekipmanı, sınırlama sistemleri gibi etkili koruma önlemlerinin yanı sıra çalışanlara güvenlik eğitimleri de verilmelidir.
2. Dengesiz Yüzeyler
Dengesiz, eğimli veya kaygan yüzeyler, yüksekte çalışırken kayma, takılma ve düşme gibi riskleri büyük oranda artırabilir. Yağmur, buz, kar gibi hava koşulları, birikinti veya moloz, yapısal eksiklikler veya yüzey malzemesinin doğası gibi faktörler dengesiz yüzeyler oluşturabilir. Yapılan işin doğası gereği veya hava koşullarına bağlı olarak beklenmedik dengesiz yüzeyler oluşabilir.
Dengesiz çalışma yüzeylerinin sebep olabileceği riskleri azaltmak için, düzenli yüzey kontrolleri ve temizliği yapmak, gerekli yerlerde kaymaz malzemeler kullanmak, uygun ayakkabılar giymek, doğru ekipman kullanmak ve hava koşullarını takip etmek gibi tedbirlerin yanında çalışanların uygun şekilde eğitilmesi de önemlidir.
3. Yetersiz Kenar Koruması
Özellikle çatılar, platformlar ve diğer yükseltilmiş çalışma alanları gibi yüksek yüzeylerde veya kazı alanlarının ya da bakım kuyularının yakınında çalışırken, kenar koruması mutlaka olmalıdır. Kenar korumasının yetersiz olması veya hiç olmaması, yüksekten düşme riskini büyük ölçüde artırır.
Yetersiz kenar koruması nedeniyle düşmeleri önlemeye yardımcı olması için, korkuluklar, kenar etekleri, güvenlik ağları, düşme önleyici sistem ve güvenlik takip sistemi gibi önlemler alınmalı, bunun yanında işçilere gerekli eğitim sağlanmalıdır.
Bu önlemler birbirini tamamlayan önlemlerdir, güvenlik yaklaşımı bu önlemlerin bir kombinasyonu olmalıdır.
4. Düşen Nesneler
Düşen nesneler hem yükseklikte çalışanlar hem de altından geçenler için ciddi bir tehlike oluşturur. Küçük el aletleri veya daha büyük inşaat malzemeleri gibi nesnelerin yüksekten düşmesi, ciddi yaralanmalara veya hatta ölümlere yol açabilir.
Bu tür malzemeleri, yüksek yerlerde çalışan işçiler düşürebileceği gibi yıkım veya inşaat çalışmaları sırasında oluşan güçlü rüzgarlar da nesnelerin yerinden çıkıp düşmesine neden olabilir.
Düşen nesnelerin sebep olabileceği tehlikeleri azaltmak için, kenar etekleri, ağ veya perdeler, emniyet halatları, moloz atma olukları gibi sistemlerden yararlanılabilir. İşçilerin baret gibi KKE’ler kullanması, aletlerin güvenli şekilde depolanması, çalışanların uygun şekilde eğitilmesi ve bu riskin bulunduğu alanlara girişin engellenmesi de düşen nesnelere karşı alınabilecek tedbirler arasındadır.
5. İskele Çöküşü
İskele, özellikle inşaat sahalarında, yüksekte çalışma gerektiren işlerin çoğunun yapılmasında yaygın şekilde kullanılır. İskelenin kötü şekilde kurulması, bakımının düzgün yapılmaması veya aşırı yüklenmesi çökmesine neden olabilir. Böyle durumlarda ciddi yaralanmaların veya ölümlerin olması kaçınılmazdır.
Aşırı yükleme, bileşenlerinin hasarlı veya bozuk olması, temelinin uygun olmaması gibi sebeplerin yanı sıra, güçlü rüzgarlar veya makine çarpmaları gibi çevresel koşullar da iskelenin çökmesine neden olabilir.
İskele çökmesi riskini azaltmak için, düzenli kontrol ve bakım, düzgün bir kurulum, aşırı yüklememe, iskeleyi uygun şekilde sabitleme gibi tedbirler alınabilir. Bunun yanında hava koşullarının izlenmesi ve işçilere uygun eğitimlerin verilmesi de önemlidir.
6. Ekipman Arızası
Ekipman arızası, aşırı yükleme, mekanik arıza, yetersiz bakım veya hatalı kullanımın yanı sıra güçlü rüzgarlar gibi çevresel nedenlerden de kaynaklanabilir. Ekipman arızaları, düşme ve ezilme yaralanmaları veya düşen nesneler çarpması gibi ölümcül olabilecek kazalara sebep olabilir.
Ekipman arızasından kaynaklı riskleri azaltmak için, önleyici bakım, güvenli çalıştırma ve kullanım, düzenli bakım ve onarım, yük sınırlarını aşmamak gibi önlemlerin yanı sıra çevresel faktörlerin farkında olmak ve işçilere acil durum prosedürleri konusunda yeterli eğitimi vermek de önemlidir.
7. Kötü Hava Koşulları
Zaten önemli riskler barındıran yüksekte çalışma, kötü hava koşullarında daha da tehlikeli hale gelebilir. Yağmur, kar veya buz yüzeyleri kayganlaştırabilir veya rüzgar malzemelerin savrulmasına ya da yapıların çökmesine neden olabilir. Havanın aşırı sıcak veya soğuk olması da işçi sağlığı açısından riskler içerir.
Kötü hava koşullarıyla ilişkili tehlikeleri azaltmak için, uygun kıyafet seçimi ve KKE’lerin etkili şekilde kullanımı, işlerin ertelenmesi, çalışma yüzeylerinin düzenli olarak kontrol edilmesi, hava şartlarına karşı koruma sağlanması ve güvenli çalışma prosedürlerinin eksiksiz uygulanması gibi tedbirler alınabilir. Bunların yanında, hava raporlarının günlük takip edilmesi ve işçilere gerekli eğitimlerin verilmesi de önemlidir.
8. Eğitim Eksikliği
Yüksekte çalışırken, gerekli tedbirlerin alınmamasının yanı sıra yeterli eğitimin olmaması da kaza riskini önemli ölçüde artıran faktörlerden biridir. Potansiyel riskleri anlamamak, kişisel koruyucu ekipmanları (KKE) nasıl kullanacağını bilmemek veya acil durum prosedürleri hakkında bilgi sahibi olmamak kazalara davetiye çıkarır. Bunu önlemenin tek yolu çalışanların yeterli ve gerekli eğitimleri almalarını sağlamaktır.
Kapsamlı eğitimler, düzenli tekrar kursları, yetkinlik kontrolleri, işe özgü eğitimler ve güvenlik brifingleriyle çalışanlarınızı eğiterek bir güvenlik kültürü oluşturabilirsiniz.
9. Ekipmanın Uygunsuz Kullanımı
Yüksekte çalışırken meydana gelen kazaların önce gelen sebeplerinden biri de ekipmanın uygunsuz kullanımıdır. Ekipmanı amacı dışında kullanmak, güvenlik ekipmanını doğru kullanmamak veya ekipmanın bakımını yapmamak gibi durumlar ekipmanın uygunsuz kullanımına örnektir.
Ekipmanın uygunsuz kullanımıyla ilişkili riskleri azaltmak için, düzenli denetim ve kontrol yapabilir, güvenli kullanımı teşvik edebilir, net talimatlar ve yönergeler oluşturabilir, uygun ekipmanlar sağlayabilirsiniz. Bunların yanında işçilere uygun eğitimleri vermek de önemlidir.
10. Kişisel Koruyucu Donanım (KKD) Eksikliği
Kişisel Koruyucu Ekipman (KKE), yüksekte çalışan işçilerin güvenliği için son derece önemlidir. Uygun KKE kullanmamak, düşme, düşen nesneler ve diğer tehlikelerden kaynaklı yaralanma riskini artırır.
KKE eksikliğinden kaynaklanan riskleri azaltmak için, uygun KKE’lerin sağlanması, düzenli bakım ve kontrollerin yapılması, KKE kullanımının zorunlu tutulması, işe uygun KKE’lerin kullanılması gibi tedbirler alınabilir ve çalışanlar bu konularda eğitilebilir.
Yüksekte Çalışmada Alınacak Güvenlik Önlemleri
Eksiksiz bir liste olmasa da yüksekte çalışma sırasında alınabilecek güvenlik önlemleri hakkında aşağıda verdiğimiz 5 faydalı uygulamadan yararlanabilirsiniz.
1. İş Güvenliği Analizi Gerçekleştirin
İş güvenliği analizinde, tüm inşaat alanını detaylı bir şekilde bireysel görevlere ayırın. Ardından sorunlu alanları vurgulayın, böylece öncelik vermeniz gereken güvenlik risklerini daha net görebilirsiniz.
2. Potansiyel Tehlikeleri Tanımlayın
Çalışanları, iş sahasındaki olası riskleri tanımaya teşvik edin, bu sayede herhangi bir güvenlik sorununu büyümeden ortadan kaldırabilirsiniz.
3. Uygun KKD Sağlayın
Tüm çalışanlara uygun kişisel koruyucu ekipman (KKE) sağlanmalı ve nasıl kullanılacağı öğretilmelidir. Çok riskli bölgelerde KKE kullanımı zorunlu tutulmalıdır.
4. Düşme Mesafelerini Doğru Hesaplayın
Düşme kaynaklı yaralanmaları ve ölümleri önlemek için düşme mesafeleri doğru hesaplanmalıdır. 10 metre yükseklikte çalışan bir işçiye 15 metrelik bir güvenlik kemeri takmak anlamsızdır. Düşme koruma planlarınızı ve hesaplamalarınızı hataya yer olmayacak şekilde yapın.
5. Merdivenleri Doğru Kullanın
Yanlış kullanılan merdivenler ciddi kazalara sebep olabilir. Merdiven kullanırken şu üç husus önemlidir: Merdiven tırmanma seviyesinden yükseğe uzanmalıdır, her 4 metre yükseklik için yapı ile merdiven arasında bir metrelik mesafe bırakılmalıdır ve merdivene her zaman üç noktadan (tek el ve iki ayak gibi) temas edilmelidir. Merdiven kullanımında iş güvenliği yönergelerine uyduğunuzdan emin olun.
