İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu kapsamında tüm işyerleri İSG risk değerlendirmesi çalışmaları yapmak zorundadır. İş yerlerinde bulunabilecek riskler, yapılan işin niteliğine göre değişebileceği için, tüm işyerlerindeki tehlikeler ve riskler aynı değildir. Bu nedenle risk değerlendirmeleri, OSHA standartları gibi yönergeler de göz önünde bulundurularak her işyerine özel olacak şekilde yapılmalıdır. Hepsinin amacı ortak olsa da risklerin değerlendirilmesi amacıyla kullanılan çeşitli değerlendirme yöntemleri vardır. Yazımızda, İSG risk değerlendirmesi nedir sorusuna cevap verirken risk değerlendirmesi aşamalarına da tek tek değineceğiz.
İSG Risk Değerlendirmesi Nedir?
Risk değerlendirmesi, bütün iş yerlerinde tehlikelerin tanımlanması, bu tehlikelerin oluşturabileceği risklerin belirlenip analiz edilmesi, sonrasında bu riskleri ortadan kaldıracak veya azaltacak tedbirlerinin alınması sürecidir. Yapılan çalışmaların belgelenmesi, güncellenmesi ve gerektiğinde yenilenmesi de bu sürecin bir parçasıdır.
İşyerlerinde risk değerlendirmesi için çok çeşitli yöntemler kullanılabilir. Ancak bu yöntemlerin hepsinin amacı, işyerinde risk oluşturabilecek tehlikelerin tespit edilmesinin ardından önem sırasına göre derecelendirilen riskler için gerekli önlemlerin alınmasıdır.
Risklerin derecelendirilmesi kişiden kişiye farklılık gösterebileceği için, risk değerlendirme çalışmalarının bir ekip tarafından yapılması en iyisidir. Bu ekip içerisinde, işveren, iş güvenliği uzmanı, işyeri hekimi, çalışan temsilcileri, destek elemanları ve işyerindeki bütün birimleri temsil edecek şekilde belirlenen çalışanlardan oluşur.
İSG Risk Değerlendirmesi Aşamaları
İSG risk değerlendirmesi, bütün iş yerleri için tasarım ya da kuruluş aşamasında başlayan bir süreçtir. Bu süreci uygulamak için izlenebilecek pek çok yöntem bulunur, ancak temelde hepsinin amacı aynıdır. Aşağıda tek tek açıkladığımız İSG risk değerlendirmesi hem basit hem de uygulaması kolay bir yöntem olarak karşımıza çıkar. Bunun yanında pek çok genel risk değerlendirmesi için rahatlıkla kullanılabilir.
1. Tehlikeleri Belirleyin
İşyerinde bulunan veya dışarıdan gelebilecek, çalışanı ya da iş yerini etkileyebilecek zarar veya hasar verme potansiyeline tehlike adı verilir. Risk ise, tehlike kaynaklı kayıp, yaralanma ya da başka zararlı sonuç ortaya çıkma ihtimalidir. İşyerinde mevcut tehlikeler tanımlanırken çalışma ortamı, çalışanlar ve işyerine ilişkin tüm bilgi ve belgeler bir araya getirilir. Bu bilgiler ve iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili yönetmelik hükümleri dikkate alınarak çalışma ortamında bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik, psikososyal ve benzeri tehlike kaynaklarından veya bunların etkileşiminden doğabilecek tehlikeler belirlenir ve kaydedilir.
Risk değerlendirmesi mümkün mertebe göreve dayalı gerçekleştirilmelidir. Ancak, makine, elektrik, taşıma vb. tehlike değerlendirmelerinin yapılması da gerekebilir. Bir işyerindeki tehlikeler belirlenirken şunlara bakılır:
- Gerçekleştirilen görevin yapısı
- İşyerinin kaza ve iş sağlığı verileri
- İşyeri teftişleri
- İş güvenliği analizi
- Yangın riski değerlendirmeleri gibi yasal standartlar
- Devlet kurumları, ulusal güvenlik kuruluşları ve profesyonel enstitüler tarafından hazırlanan kılavuzlar (ILO, OSHA, ISO vb.)
- Çalışanlarla yapılan görüşmeler ve fikir alışverişleri.
2. Kimin Nasıl Zarar Görebileceğine Karar Verin
Bu aşamada, ilk aşamada tespit edilen tehlikelerin her biri dikkate alınarak bu tehlikelerden doğabilecek risklerin hangi sıklıkta oluşabileceği ile bu risklerden kimlerin, nelerin, ne şekilde ve hangi şiddette zarar görebileceği tespit edilir. Ortaya çıkabilecek risklerden zarar görecek çalışanlar arasında, bakım işçileri, çalışma alanının yakınında çalışan veya buradan geçmek zorunda olan kişiler, ziyaretçiler, yükleniciler vs. bulunabilir. Genç veya tecrübesiz çalışanlar, yeni doğum yapmış kadın çalışanlar, tek çalışan işçiler, engelli personel gibi bazı kişiler daha yüksek risk altında olabilir. Değerlendirme yapılırken bütün bu hususlar göz önünde bulundurulmalıdır.
3. Riskleri Değerlendirin
Risk değerlendirme aşamasının bir sonraki adımı tespit edilen risklerin değerlendirilmesidir. Bu aşamada elde edilen bilgi ve veriler doğrultusunda belirlenen riskler aşağıdaki faktörler göz önünde bulundurularak ve seçilen yöntem kullanılarak değerlendirilir:
- İşletmenin faaliyetine ilişkin özellikleri
- İşyerindeki tehlike veya risklerin nitelikleri
- İşyerinin kısıtları
- Ulusal veya uluslararası standartlar.
Değerlendirilen riskler, kontrol tedbirlerine karar verilebilmesi için etkilerinin büyüklüğü ve önem derecesine bağlı olarak sıralanır ve kaydedilir.
4. Bulguları Kaydedin
Bu aşamada, işverenler değerlendirme sonucunda elde ettikleri önemli bilgi ve verileri kaydetmelidir. Bu bulgular arasında şunlar sayılabilir:
- Ciddi tehlikeler
- Etkilenebilecek kişiler
- Halihazırdaki kontrol ve tedbirlerin yeterliliği
- Riskin büyüklüğü
- Alınması gerekli diğer tedbirler
Kaydedilen bu bulgulara, yönetim, çalışan temsilcileri ve resmi makamlar ulaşabilmelidir. Bu değerlendirme kayıtlarına, tehlikeli madde değerlendirmeleri, güvenli çalışma sistemleri, ekipman teftişleri ve faaliyet öncesi denetimler vb. gibi başka değerlendirmeler de eklenebilir ve bu belgelere göndermeler yapılabilir.
Değerlendirmenin ardından ortaya çıkan yeni durumlar, değerlendirmeye dahil edilmelidir.
5. Değerlendirmenizi Gözden Geçirin
Aşağıda belirtilen durumlardan kaynaklı oluşabilecek yeni risklerin, işyerinin tamamını veya bir bölümünü etkiliyor olması dikkate alınarak risk değerlendirmesinin gözden geçirilmesi gerekir:
- İşyerinin taşınması veya binalarda yapılan yapısal değişiklikler
- İşyerinde uygulanan teknoloji, kullanılan madde ve ekipmanlarda veya üretim proseslerindeki değişiklikler
- İş kazası, meslek hastalığı veya ucuz atlatılan bir olayın meydana gelmesi (mesela yeni ekipman kullanımından doğan)
- Çalışma ortamına ait sınır değerlere ilişkin mevzuat değişiklikleri
- Çalışma ortamı ölçümlerine ve sağlık gözetim sonuçlarına göre gerekli görülmesi
- İşyeri dışından kaynaklanan ve işyerini etkileyebilecek yeni bir tehlikenin ortaya çıkması
- Resmi makamların veya sigorta şirketinin tavsiyesi sonucunda
- İşe tecrübesiz işçilerin, yeni doğum yapmış kadın çalışanların veya engelli bireylerin girmesi
- Belli bir sürenin ardından düzenli gözden geçirme ihtiyacının doğması.
